ما(لک ها) لر هستیم

سلیمان میرزاپور      محمد میرزایی   دولت علی محمدی

تحقیقاتی  كه تا كنون در زمینه مردم لك صورت گرفته همه به نوعی يك جانبه بوده وكمتر به كل جنبه هاي فرهنگي؛ اجتماعي و رسم ورسومات وشيوه زندگي  مردمان لك زبان پرداخته شده است. به همين خاطر اينگونه تحقيقات نمي توانند كمك زيادي به شناخت هويت اين مردمان كنند. چرا كه تحقيقات صورت گرفته تا كنون حول زبان اين مردم و شباحت هاي آن با زبان لري وكردي بوده است. و اين در صورتيست كه صرفاً زبان شناسي نمي تواند در اين مورد رهگشا باشد ودر اين مورد بايد از دانش جغرافياي انساني وشاخه هاي آن همچون جغرافياي فرهنگي؛ جغرافياي سياسي و جغرافياي تاريخي كمك گرفت كه با ديدي سيستمي وكلي نگر مي توان به شناخت بهتري دست يافت چرا كه با در نظر گرفتن بسياري از جنبه هاي گوناگون امكان لغزش واشتباه  كمتري در اين زمينه وجود دارد. از طرفي در نگارش بخشهاي مربوط به زبان و ادبيات لكي متخصص رشته ادبيات فارسي و در مطالعات تاريخي نيز از كارشناس تاريخي كمك گرفته شده است.

مولفه هاي مهم مورد بررسي به شرح زير مي باشد:

الف- از نظر تاريخ مشترك مردمان لر

كشفيات باستانشناسي و آثار وشواهد پيدا شده از انسان هاي پش از تاريخ با قدمتي چهل هزار سال پيش در سرزمين هاي لرنشين حكايت مي كند(مركز پژوهشهاي فرهنگي موسسه انتشارات اميركبير، 1384) و امان الهي،ص24 و25). سرزمين هاي لرنشين  در دهها هزار سال پيش  وارد فرهنگ پارينه سنگي ودوره گردآوري خوراك شده اند. اين موضوع را كاوشهاي باستانشناسان بر مبناي آثاروابزار  سنگي در غارهاي اطراف شهر خرم آباد(ر ك به تاريخ خرم آباد؛ فريد قاسمي)  و شهرستان كوهدشت؛ غار پبده در سرزمين بختياري(ايران از آغاز تا اسلام، گريشمن،ص 10) و غارهاي باستاني جنوب كرمانشاه  به خوبي به اثبات مي رساند.حدود 10 تا15 هزار سال پيش مردم لرستان هنر نقاشي را بر صفحه وصخره كوههاي لرستان آغاز نمودند اين تصاوير و نقاشيهاي موجود دركوه هوميان وميرملاس در كوهدشت و غار دوشه چگني در خرم آباد اين نظر را ثابت مي كند(سهرابي، 1385 )

مردم لرستان در هفت هزار سال پييش از ميلاد به دوره روستا نشيني، خانه سازي و توليد محصولات كشاورزي ودامي و اهلي كردن جانوران وحشي مشغول بوده اند. اين ادعا را آثار يافت شده از تپه هاي پشتكوه (ايلام كنوني) و تپه موسيان منطقه دهلران، تپه بزمرده، علي كش و.. كه مورد كاوش باستان شناسان خارجي قرار گرفته است ثابت مي كند. مردم لرستان در حدودپنج هزار سال پيش از ميلاد وارد تمدن شهرنشيني شده اند. آثار و نام شهرهاي خايدالو، ماداكتو  دره شهر، مهرگان قدك، سيماش، اوان و آثار راه ها، پل ها سد ها، دژها و بناهاي تاريخي همه بيانگر درستي اين ادعاست(سحرابي،1385).

جان كورتيس در اين مورد چنين مي گويد: حدوداً از 7500 سال پيش از ميلاد حيوانات توسط انسان اهلي شده و گندم و جو كشت شد، بنابر اين به تعداد جوامع ساكن بويژه در كوههاي زاگرس و گنج دره نزديك كرمانشاه افزوده شد. از اواخر هزاره هشتم پيش از ميلاد اشيائ سفالي را مختصري روي آتش حرارت مي دادند، كمي بعد از اين تاريخ است ظروف سفالي منقوش رنگين ساخته دست انسان در مناطقي چون تپه گوران در لرستان و علي كش پديدار شدند. سفالهاي تپه گوران اولين سفالهاي منقوش ايران محصوب مي شوند كه تاريخ آنها به 6900 سال پيشاز ميلاد مسيح مي رسد(جان كورتيس،1385، 17). 

ازساكنان نواحي لر نشين مي توان به عيلاميان(3000 تا 559 ق.م) اشاره كرد كه در نواحي لرستان، پشتكوه(ايلام)،خوزستان، بختياري، كهگيلويه وبوير احمد و بخشهايي از استان فارس كنوني زندگي مي كرده اند و همزمان و نيز پس از آن كاسي ها در لرستان سكونت داشته اند(دياكونوف،ص120و121).

گريشمن، تقسيمات حكومتي عيلاميان  را شامل ايالتهاي ماسباتيك يا ماسباتيس(مطابق با محدوده پشت كوه لرستان يا ايلام كنوني) سيماش(مطابق با قسمت هايي از شرق اصفهان و گلپايگان كنوني) شوش(مطابق با خوزستان كنوني)انشان( قسمتهايي از خوزستان، اصفهان و فارس كنوني) وكربيانه(استان لرستان كنوني) عنوان كرده است(مركز پژوهشهاي فرهنگي موسسه انتشارات اميركبير، 1384).

دكتر محمد معين در فرهنگ فارسي زيل عيلام آورده است كه كشوري بود در قديم شامل خوزستان، لرستان، ايلام، و كوههاي بختياري و از شهر هاي مهم آن خايدالو در جاي كنوني خرم آباد بود(فرهنگ معين، جلد5،ص1224). عيلام ناحيه اي كهن شامل خوزستان، لرستان(پيشكوه وپشتكوه) و كوههايبختياري امروزي، حدود آن از غرب رود دجله از شرق فارس، از شمال راه بابل به همدان و از جنوب خليج فارس و بوشهر بوده است، عيلام داراي تمدن مهم و خاص خود بوده است(جان كورتيس، ايران باستان به روايت موزه بريتانيا، ص15). علاوه بر تمدن عيلام اولين تمدني كه در فلات ايران از لحاظ باستانشناسي مورد تاييد قرار گرفته و آن را مي توان به يك ملت مخصوص منتصب داشت، تمدن عصر مفرغ است كه در لرستان كشف گرديده است از طرفي ملتي هستند كه با عيلامي ها خويشاوندي داشته اند(دياكونوف، تاريخ ايران باستان،ص42و43). در ناحيه لرستان در مغرب ايران در دره هاي مرتفع جبال زاگرس، آثار تمدن باستاني به چشم مي خورد كه مشخص ترين آن صنعت فلز كاري بخصوص مفرغ است. از قبوري كه در نواحي لرستان كشف شد، آثار مفرغي به دست آمد كه نشان ذوق وسليقه آن مردم در ساختن اشكال گوناگون است و سبك و شكل آنها به كلي با ديگر آثار باستاني خاور نزديك متفاوت است(ويليام كاليكان،1385،ص7).

قوم كاسي با رفتاري صلح جويانه برتري خود را بر ديگران ثابت كرد و در قرن هفدهم قبل از ميلاد سلسله اي در بابل بوجود آورد كه با قدرت و استحكام عجيبي تا قرن دوازدهم پيش از ميلاد حكومت مي كرد(همان منبع، ص9).  در ميان آثار مفرغي لرستان به مجسمه تمام قد مردي بر خورد مي كنيم كه از لحاظ مشخصات بدني شباحت زيادي به تيپ بدني و قيافه امروزي مردم لرستان دارد. پروفسور گريشمن به شرح آن پرداخته و آن را خداي نگهبان شهر(دو-سو-تير-كاري) معرفي مي كند كه مربوط به معبد"توما اينا"TOMA-INA  در شهر(بورسه-سه-سو) بوده و مربوطبه هزاره اول قبل از ميلاد است كه در پشتكوه لرستان(ايلام كنوني) بدست آمده است. مجسمه مردي بلند بالا و باريك اندام با چشمهاي درشت و از حدقه در آمده را نشان مي دهد، بيني اودرشت ، راست و كشيده است و صورت او را تحت شعاع خود قرار داده است، مجسمه سري كوچك و كلاهي كوچكتر دارد. گونه هاي او برجسته و چانه اي باريك وريشي نوك تيز دارد. تيپ و شكل ظاهري اين اثر نمونه هاي زيادي از تيپ بدني مردمان لر امروزي را نشان مي دهد(سحرابي، لرستان و قوم كاسيت،ص167). حتي طرح ونوع لباس اين مجسمه شباحت زيادي به لباس مردان لر(شال وستره) دارد.

همچنين گريشمن در ميان اشيائي كه در معبد سرخ دم كوهدشت كشف شده است به يكي از سپرهاي اين مجموعه اشاره مي كند و مي گويد بر روي آنها سر انسان هايي نقش شده است كه در همه آنها ابروها خيلي پيوسته است و بيني برجسته و بزرگ، گونه ها بر آمده و لبها باريك است . به احتمال زياد اغلب مردم امروز لرستان را بايد بازمانده اقوام كاسي دانست(همان منبع، ص168).

سرزمين هاي لرنشين در دوران تاريخي مختلف قبل و بعد از اسلام تا زمان صفويه كه اولين تقسيم بندي ها به وجود آمد وحدت خود را حفظ كرده بودند،  پس ازصفويه ودر هر دوره تاريخي بخشي ازسرزمين هاي لرنشين از ساير مناطق جدا شده است(كه شرح آن در مقاله علل بحران هويت لر، نوشته سليمان ميرزاپور آمده است).

نتيجه گيري اين بخش

- گذشته تاريخي سرزمين هاي لرنشين تقريباً در دوره هاي مختلف تاريخي از دوران باستان تا زمان صفويه مشترك بوده و مناطق لك زبان امروزي نيز جزئي مهم و سرنوشت ساز از اين پيكره بزرگ بوده اند. به عنوان مثال كريم خان زند كه از لرهاي لك زبان بوده و در متون مختلف تاريخي هويتي جداي از لر نداشته است بطوريكه دكتر پرويزرجبي در كتاب كريم خان و زمان او قبيله زند را از لرهاي لك به شمار مي آورد(رجبي، 1378، 32).همچنين دكتر دره مير حيدر در بيان انتقال پايتخت به شيراز در زمان زنديه چنين مي گويد: در زمان زنديه پايتخت از شمال شرقي به جنوب(شيراز) منتقل شد واين بار نيز، عامل گروه ملي مسلط كه لرها بودندبر ساير عوامل پيشي گرفت(ميرحيدر، جغرافياي سياسي، ص151).

بعضي از نام هاي كاسيان امروزه در سرزمين هاي لرنشين متداولند، اشي نام كاسي بوده و امروزه نام اشه بر روي زنان لر است. همچنين منطقه كاسيو در حوالي خرم آباد قرار دارد. جالب اينكه رشنو نام خداي عدالت در تمدن كاسيت بوده و امروزه طايفه اي به همين نام در بين مردم لر وجود دارد.  

- همانگونه كه ذکر شد بیشتر باستانشناسان بر اين باورند كه اقوام كاسي از اجداد مردم لرستان مي باشند و با توجه به موارد گفته شده مي توان گفت كه كاسيان سالها وبلكه قرنها پيش ار ورود اقوام پارت، پارس و ماد وارد فلات ايران شده اند و در لرستان اطراف آن ساکن شده اند، پس مي توان گفت قوم لر و البته لرهاي لك زبان نه ماد و نه فارس بلکه از نژاد لر(كاسيت)هستند.

البته ذکر اين نكته نيز ضروریست كه هیچ قوم، طایفه و مردمي وجود ندارند كه نژاد آنها دچار اختلاط و دگرگونی نشده باشد. 

فرهنگ

منظور از فرهنگ همان جنبه غير بيولوژيكي انسان است كه تمام دستاوردهای انسان و آنچه را كه در نتيجه زندگي اجتماعي آموخته مي شود در بر مي گيرد. به ديگر سخن فرهنگ راه و روش زندگي و تمام تجربيات يك قوم و يك ملت است، بر اين اساس فرهنگ از اجزاي گوناگوني چون نظام سياسي، اقتصادي، اجتماعي، ديني، موسيقي و هنر، آداب و رسوم، زبان، ارزش ها، ابزار و فنون و غيره تشكيل شده است(امان الهي، 1384 ،9).

فرهنگ را زاييده آن بخش از تراوشهاي ذهن و فراورده هاي فكري مردم مي شناسند كه در بر گيرنده فلسفه وهنر، ادبيات وآيين هاي جا افتاده وديرپا و آميخته با سرشت افراد و دودمان هاي يك جامعه مي باشد. فرهنگ بيشتر جنبه آفرينش، ديرندگي معنوي، ذهني و بنيادي است. آثار ساده و ابتدايي كه بر ديواره غارها كنده شده و بر قبرهاي باستاني نقش بسته و ابزاري كه روي آنها نقش هايي ديده مي شود و نشانهايي كه از رقص ها و آداب ورسوم نخستين  يا اقوام نخستين و غارنشين و بيابانگرد بدست آمده همه گوياي  اين مطلب است كه فرهنگ مردم دانشي است گرانبها كه به ما واگذار شده است(شادابي، 1377، 9).

موسيقي

قوم كهنسال كاسيت در كنار هنر هاي همچون ساخت مفرغ، نقاشي هاي نخستين ديواره غارها و سفالينه ها علاقه وافر به حركات موزون نمايشي و موسيقي داشته است نمونه آن تصوير قطعه سفالي از هزاره چهارم پيش از ميلاد مكشوفه از لرستان است(سيف زاده، 1377، ص5). قطعه سفالي كه از كاسي ها در هزاره سوم پيش از ميلاد در كوهستان هاي زاگرس به دست آمده است تصويري از سه انسان در حال رقص در نزديكي چادرها و كلبه ها نشان داده است كه بسيار شبيه به رقص امروزي لرهاست. در لرستان در هزاره اول  پيش از ميلاد سرپرچم مفرغي مشبكي بدست آمده كه جزء مجموعه پروفسور زاره در موزه لوور محفوظ است. در داخل دايره اين سرپرچم رقص دست به دست چهارنفر با تركيب بندي بديع و ماهرانه اي نشان داده است.(همان منبع، ص8و9). مواردي كه ذكر شد همه و همه حكايت از اين دارد كه رقص دسته جمعي امروز مردم لر نه تقليدي از ديگر اقوام بلكه به يادگار از چند هزار سال پيش و از زمان كاسيان است. قرن ها قبل از اينكه پارت، پارس، ماد و يا هر قوم ديگري در فلات ايران بوده باشد.در مورد تمايز موسيقي لري از موسيقي كردي ذكر چند نكته ضرورسيت:

موسيقي لري در دستگاه ماهور اجرا مي شود و موسيقي كردي در دستگاه شور. ذكر اين نكته ضروريست كه موسيقي مربوط به ترانه هاي لكي و قسمت هايي از جنوب كرمانشاه همه در دستگاه ماهور قابل اجراست. ترانه هاي چون قدم خير، دايه دايه، بزران، كشگله شيرازي، كش طلا، بئنا بئنا از دستگاه ماهور هستند(موسيقي در فرهنگ مردم لرستان، ص152تا169).

موسيقي لري را مي توان در موضوعات زير تقسيم بندي كرد(سيف زاده، 1377):

-         موسيقي و ترانه هاي  غنايي وعاشقانه(قطار، سنگين سماع، هل پركه، دوپا، سه پا شانه شكي و اوشاري )

-         موسيقي و ترانه هاي رزمي(الف: موسيقي بدون كلام حماسي(مقام سحري، مقام نقاره، مقام شاره را، مقام جنگه را، مقام سوارهو)ب: موسيقي با كلام حماسي(بميرم يا مرشدخاني، دايه دايه، دي بوه،جنگ دادآوه، كرمي) متاسفانه اشعار و ابيات دومقام ظفرسلطاني و كريم خاني فراموش شده وامروزه موسيقي آن در عزاداري برخي ايلات و عشايرغرب منطقه لرستان اجرا مي شود، البته ابياتي در مورد كريم خان توسط دختران لر كوهدشتي در ايام قديم به صورت نمايشي اجرا شده است.

-         موسيقي وترانه هاي سوگواري(سحري، پاكتلي، چمري، شيوني، خريوي،يارهو، ياري، هاناي ممدبگ، هاي دووت جان دووت، كريمخاني، ظفرسلطاني، طرز، گله خاك، هوره، مور،پاوه موري، رارا كه شامل رارا پيشكوه و رارا پشتكوه و رارا شيرازي مي باشد. در مورد رارا شيرازي اطلاعات نوازندگان مناطق لرستان از آن در حد نام و نشاني باقي است. شايد اين همان مراسم عزاداري موزوني است كه در برخي مناطق بختياري توسط زنان بنام دنگ دال اجرا مي شود).

-         موسيقي و ترانه هاي فصول و موسيقي ترانه هاي كار (فصل بهار، پاييز كه شامل برزه كوهي، زنگول دار، شير دوشي، مشك زني،ماله ژيري، مراسم طلب باران  

در مورد موسيقي هنگام شير دوشي به ابيات آن در بين لرهاي لك، فيلي و بختياري اشاره اي كوتاه مي شود.

لري فيلي

هي هاها مشگه/ دالكه مشگه/ صد منت رغو/ چل منت كشكه

لري لكي

هي ها مشگه/ دالكه مشگه/ صد منت روينه/ چل منت كشكه

لري بختياري

اي دايه مشگه/ اي جونم مشگه/ صد منت روغن/چل منت كشكه(فرهنگ مردم لرستان، 1377، ص30-33)

-         موسيقي و ترانه هاي طنز كه كتاب پيشينه موسيقي لرستان به موارد زير اشاره مي كند: كاسمسا، هه ناوات، ا كمال، هه دز دز، گل بهار.

-         سرودهاي مذهبي( كلام ياري، كلام ياري يا دوازده امام، شهر بي صدا، كلام خانالماس لرستاني، كلام ياري)

 

 نتيجه گيري اين بخش

با توجه به موارد ذكر شده موسيقي لري احاطه زيادي بر جنبه هاي مختلف زندگي مردمان لر دارد و شايد بتوان گفت كمتر موسيقي در جهان وجود دارد كه اينگونه به كل مسائل زندگي افراد پرداخته باشد. گفتني است كه موسيقي لري با در نظر گرفتن كليت آن زيبا و همه جانبه و كامل است و جدا كردن بخشي از اين كل كاري عبث و بيهوده خواهد بود. چنانكه استاد ايرج رحمانپور در جشنواره كمانچه فرمودند كه" موسيقي لري را اگر به پرنده اي تشبيه كنيم، لكي وبختياري بالهاي اين پرنده را تشكيل داده اند".

موسيقي لكي نيز جزئي از موسيقي لري  و همچون ساير مناطق لر نشين در دستگاه ماهور اجرا مي شود، اين در حالي است كه موسيقي قسمت بزرگي از كرمانشاه(جنوب آن) نيز در اين دستگاه اجرا مي شود، حل آنكه موسيقي كردي در دستگاه شور اجرا مي شود.

لباس لري

لباس زنانه لري

در كتاب فرهنگ مردم لرستان لباس زنانه لري به شرح زير بيان شده است:

كراس:

 تن پوش اصلي زنان لر پيراهن بلندي است از پارچه هاي گلدار و رنگي كه اندازه بلندي آن تا روي زانو مي باشد و آستين هاي بلند و گشاد دارد. بريدگي يقه آن بوسيله يك پولك كه اغلب يك سكه كوچك نقره اي است  بسته مي شود.

كلنجه:

 اين لباس نيم تنه، ركابي و بدون دكمه و آستين است. كه از مخمل مي دوزند و جلوي سينه آن را بوسيله سكه هاي نقره اي گوشه دار زينت مي دهند.

سرداري يا بالكل:

 لباسي است كه بر روي پيراهن(كراس) مي پوشند از پارچه مخمل و معمولا قرمز كه اندازه آن تا سر زانو و آستين هايش تا زير آرنج بيشتر نيست. سراسينه ها و حاشيه جلوي آن را كرمك دوزي مي كنند، اين لباس بدون دكمه و جلوباز است.

يل:

 نوعي كت مخمل است كه نو عروسان و زنان جوان آنرا از مخمل قرمز مي دوزند.

شاوال يا پاپوش:

 اين شلوار را ازپارچه مشكي و محكم مخصوص مي دوزند. دمپاي آن تنگ و چسبيده و گاهي بريدگي چند سانتي متري آن بوسيله پولك و سكه اي بسته مي شود و به وسيله يك بند ضخيم آن را به كمر مي بندند.

آژييه: گيوه اي است مخصوص لرستان

سر ون(گلوني) و كت(kat )نيز كه زنان لر به گونه اي خاص بر سر مي بندند(فرهنگ مردم لرستان،1377، ص100-102).

در مورد لباس زنانه لري بايد گفت كه لباس زنانه لرهاي بختياري  با ديگر لرها داراي تفاوت هايي مي باشد، از طرفي لباس لري زنان لر لرستان حوضه نفوذ وسيعي در شمال وجنوب استان لرستان دارد. در يكي از اييات چل سرو به پوشش اين لباس برتن زنان لر اشاره شده است:

مي مي تو پيري/ گپت قپئائه/ سرداري مخمل/ و تو منائه

Mi mi tu piri/ ghoepet ghopeaea/sardari makhmal/ vat u manaea

لباس مردانه لري

اين لباس كه به شال و ستره موسوم است در از يك لباس شكل پالتو بلند تشكيل شده است كه تا زانو كشيده شده است و شالي كه به كمر مي بندند. همچنين كلاه نمدي و گيوه نيز از ديگر اجزائ لباس و پوشش مردانه لري به شمار مي رود.

لباس مردانه لري  با همين مشخصات در بين لرهاي جنوبي(كهگيلويه، بوير احمد وممسني) مرصوم است، البته با اندكي تفاوت. همچنين اين لباس در بين مردم لر فيلي و لك مرصوم بوده و دليل ديگري بر رد ادعاي جدايي قومي لك از لر مي باشد. چرا كه لباس قومي مردم لك نيز چيزي جداي از لباس و پوشش ساير لرها نيست.

در مورد تفاوت هاي لباس بختياري با ساير لر ها بايد گفت كه" لباس امروزي بختياري كه شامل چوخا، دبيت و.. مي باشد، همچنين كلاه فعلي قدمت چنداني ندارد. با بررسي مختصري از روي لباس مردان بختياري در نقاشي هاي سياحان فرهنگي و تصوير هاي بدست آمده آشكار مي شود كه به جزء شلوار و كفش گيوه، باقي اجزاي لباس همه دستخوش تغيير شده است(فصلنامه ولات،شماره1،ص28). لباس مردان لر بختياري در اين تصاوير ونقاشي ها شباهت بسياري به شال و ستره ولباس ساير مردان لر دارد.

نتيجه گيري اين بخش از تحقيق

لباس يكي از نمادها ومولفه هاي لازم يك قوم يا ملت مي باشد و اگر در كنار ديگر مولفه هاي فرهنگي و داشته هاي ديگر يك قوم قرار گيرد به راحتي مي توان مردم آن قوم را از ديگر اقوام تمييز داد، لباس قوم لر متمايز از ديگر اقوام و حوزه نفوذي برابر با پراكندگي اين قوم دارد ومردم لر لك زبان نيز جدا از اين قاعده نيستند.

مردم لر( لك) به چه زباني سخن مي گويند؟

در تحقيق حاضرتاريخ، فرهنگ، موسيقي و لباس مردم لر مورد پژوهش قرار گرفت و همانگونه كه مشاهده شد هيچ تفاوتي بين مردم لك با ساير لرها وجود ندارد و اگر هم در هر كدام از شاخه هاي قوم لر تفاوت اندكي وجود داشته باشد، بايد آن را به حساب فرهنگ والا و كامل قوم لر گذاشت چراكه هر فرهنگ وسيعي چون فرهنگ قوم لر، داراي خرده فرهنگ هايي نيز مي باشد كه خاص هر منطقه است و آن فرهنگ كل به وسيله مجموع خورده فرهنگ هاي ناحيه اي سرپا مي ماند. اين بحث از طرف جغرافيدانان انساني و اساتيد علوم اجتماعي كاملا پذيرفتني است.

دوستاني كه سعي بر مقايسه زبان لكي با زبان كردي مي كنند، معمولا آنرا با گويش هاي كرمانشاهي و گويشهايي كه براي هر لر قابل فهم اند مقايسه مي كنند و كسي لكي را با زبانهاي اصيل كردي همچون، شكاك، كرمانج، زبان كردهاي عراق و تركيه كه بيشترين متكلم را دارند، مقايسه نكرده است. اين در حالي است كه گويش مردم كرمانشاه بشدت از زبان لري تاثير پذيرفته است و كلمات زيادي از زبان لري به مردم اين منطقه وارد شده است.

دكتر عبدالرحمان شرفكندي پژوهشگر فقيد كرد بهتر از هر كسي به اين موضوع اشاره كرده است و در كتاب خويش(فرهنگ لغت كردي) به كلمات زيادي اشاره كرده است كه از زبان لري وارد ربان كردي (عموما كرمانشاه) شده است. كلماتي چون (دت: دختر)،(بان: بالا)....

كه با نگاهي به اين كتاب هر خواننده متوجه اين امر مي شود.

ذكر اين نكته نيز ضروريست كه موسيقي، مذهب وبسياري ديگر از مولفه هاي فرهنگي مناطق جنوب كرمانشاه با قوم لر همخواني بيشتري دارد و تاثيرات زباني نيز به دور از انتظار نيست.

از طرفي بحث لرستان عراق تا حدود بسيار زيادي ما را در اثبات لري بودن زبان لكي ياري مي كند. چراكه زبان لرهاي عراق شباهت زيادي به لكي دارد. هرچند كه مردم لر عراق خود را لر كرد مي دانند واين دور از انتظار نيست چرا كه آنان مدت هاي مديدي رابطه اي با لرهاي ايران نداشته و هر قوم يا طايفه ديگري اگر بود بدون شك در ساير اقوام كرد وعرب عراق اضمحلال مي شد و همينكه بر لر بودن خود واقف وخواستار تشكيل واحد سياسي لرستان عراق را دارند بسيار خوشايند ومسرت بخش است(ر ك.سايت lorna.ir) و نيز    

.(http://www.alhakeka.org/635.html) 

يك دليل روشن ديگر بر لري بودن زبان لكي

حمدالله مستوفي مورخ، زبان لري را فاقد ده حرف(ح خ ش ص ض ط ظ ع غ ق) مي داند(مركز پژوهشهاي فرهنگي موسسه انتشارات اميركبير، 1384 به نقل از مستوفي، 537و 538). در صورت صحت گفته بالا ذكر دو نكته ضروريست

-    بسياري از اين حروف امروزه در زبان لري كاربرد دارد و قرنها پيش كاربردي نداشته است. زبان لري دچار چه تحولاتي شده كه تا اين حد تغيير كرده است؟

-    تعدادي از اين حروف چون(خ) امروزه در گويش لكي نسبت به ديگر گويش هاي لري كاربرد كمتري دارد و تا حد امكان كمتر استعمال مي شود. كلماتي مانند‌| دت(دختر)، شم(shum )(شخم)،گستن(gesten)(هستن)(hesten) به معناي (خواستن)،هوتنhoaten)) به معناي خوابيدن، لت(lut) به معناي لخت، هواردن(hoarden) به معناي خوردن، تم((tum به معناي تخم و بذر و صدها مثال ديگر از اين دست كه در گويش لري فيلي و لكي وجود دارد.

زبان و قوميت

حال بر فرض محال اگر زبان لكي را جزئي جدا از زبان لري بدانيم، آيا اين امر لر بودن لك زبان ها را نقض مي كند؟ خير، چرا كه در تمام حوضه هاي فرهنگي، آداب و رسوم، شيوه زندگي، لباس،موسيقي، باورداشت ها و ساير مولفه هاي فرهنگي مردم لك زبان با ساير لرها مشتركند. 

ماكس درئو در كتاب جغرافياي انساني در مورد زبان و قوميت چنين مي گويد: پاره اي از گروهها با واسطه خصايص بدني از يكديگر متمايز مي گردند و اما به ندرت اتفاق مي افتد كه نژادها و زبانها بر يكديگر انطباق يابند، تا آنجا كه حيطه اين دو به طور معمول فاقد حواشي مشترك است. البته نزد پاره اي از اقوام ابتدايي مانند گروههايي كه به نژاد خويزان(khoisan )  تعلق دارند(هوتانتوتها و بوشمينها) اين انطباق مصداق مي يابد. ولي غالب اوقات چنان است كه شاهد هيچ انطباقي در اين زمينه نيستيم. در فضاي سرزمين هند آنجا كه شبه سياهان با شبه سفيدپوست ها به همزيستي رسيده اند. برخي از سياهان مانند سينهاليهاي ساكن جنوب سيلان به زباني سخن مي گويند كه بيشتر به زبان سفيد پوستان خويشاوندي دارد زيرا كه ريشه آن در زبان هند و اروپايي است.

بسياري از عرب زبانان ساكن شمال آفريقا منشاء نژادي بربر دارند(ماكس درئو، جغرافياي انساني، 1371، ص92).

همانطور كه گفته شد لكي يكي از اصيل ترين گويش هايي است كه مردم لر بدان تكلم مي كنند و جدا از ديگر گويش هاي مردم لر نيست و شايد بتوان بر آن نام مادر زبان لري را نهاد. فراموش نكنيم كه زبان لري شمالي(لكي) تاثيرات زيادي بر همسايه هاي شمالي خود داشته و هيچ گاه نبايد اين امر را فراموش كرد.

منابع تحقیق

۱-سکندر امان الهی بهاروند. موسیقی در فرهنگ لرستان. نشر افکار.میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی کشور.۱۳۸۴ 

۲-سید محمد سیف زاده. پیشینه تاریخی موسیقی لرستان.انتشارات افلاک.۱۳۷۷

۳- مرکز پژوهش های فرهنگی.د موسسه انتشارات امیرکبیر. به سرپرستی معصومه ابراهیمی و پیمان متین.لرها اقوام ایرانی.۱۳۸۵

۴- سعید شادابی. فرهنگ مردم لرستان.انتشارات افلاک۱۳۷۷.

۵- بختیاری به روایت تصویر. فصلنامه ولات. سال اول. شماره اول.زمستان۱۳۸۲.

۶- پرویز رجبی. کریم خان زند و زمان او.نشر ندا.۱۳۷۸

۷- جان کورتیس. تاریخ ایران باستان به روایت موزه بریتانیا.ترجمه آذر بصیر.نشر امیرکبیر.۱۳۸۵

۹- ویلیام کالیکان. باستانشناسی و تاریخ هنر در دوران مادی ها و پارسی ها. ترجمه اسعد بختیار.ناشر پازینه.۱۳۸۵

۱۰- دیاکونف. تاریخ ایران باستان. مترجم روحی ارباب. انتشارات علمی و فرهنگی.۱۳۸۳

۱۱- رومن گریشمن. ایران از آغاز تا اسلام.انتشارات علمی و فرهنگی.۱۳۸۴

۱۲- محمد سهرابی. همایش توریسم لرستان .۱۳۸۵

۱۳- محمد سهرابی. لرستان و تاریخ قوم کاسیت. انتشارات افلاک.۱۳۷۶

۱۴- مسعود تقی نجات بختیار.لرستان فقط یک استان نیست. فصلنامه ولات.زمستان۱۳۸۵

۱۵- ماکس درئو. جغرافیای انسانی. جلد۱.ترجمه دکتر سیروس سهامی.انتشارات رایزن.۱۳۷۱

۱۶-دره میرحیدر. جغرافیای سیاسی.انتشارات سمت ۱۳۸۰.